چگونه مقاله من در یک مجله با ایمپکت فاکتور بیشتر چاپ شود؟

اهمیت ایمپکت فاکتور (Impact Factor) برای پژوهشگران

در دنیای آکادمیک و پژوهش، یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش اعتبار و کیفیت یک مجله علمی، «ضریب تاثیر» یا «ایمپکت فاکتور» (Impact Factor - IF) است. پژوهشگران، به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، همواره به دنبال انتشار دستاوردهای علمی خود در مجلاتی با ایمپکت فاکتور بالا هستند. این امر نه تنها به دیده شدن بیشتر مقاله و ارجاعات آتی به آن کمک می‌کند، بلکه در ارزیابی‌های علمی، ارتقای شغلی و پذیرش در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز نقش حیاتی دارد. اما چگونه می‌توان شانس پذیرش مقاله را در چنین مجلاتی افزایش داد و بهترین مجله را بر اساس ایمپکت فاکتور و سایر شاخص‌های مهم انتخاب کرد؟ انتخاب هوشمندانه مجله نیازمند درک دقیق از مفهوم ایمپکت فاکتور و سایر معیارهای مرتبط مانند رتبه‌بندی چارک (Quartile - Q) است.

ایمپکت فاکتور (Impact Factor) چیست؟

ایمپکت فاکتور شاخصی کمّی است که برای سنجش میزان استناد به مقالات منتشر شده در یک مجله علمی در طی یک دوره زمانی مشخص استفاده می‌شود. این شاخص توسط مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس (Clarivate Analytics)، که پیش‌تر به عنوان تامسون رویترز (Thomson Reuters) شناخته می‌شد، محاسبه و در گزارش استنادات مجلات (Journal Citation Reports - JCR) به صورت سالانه منتشر می‌شود. به طور ساده، ایمپکت فاکتور نشان می‌دهد که به طور متوسط به هر مقاله منتشر شده در یک مجله، در دو سال گذشته چند بار استناد شده است.

نحوه محاسبه ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور

بر طبق تعریف، ایمپکت فاکتور یک مجله در یک سال مشخص (مثلاً سال Y)، برابر است با تعداد کل استنادات دریافت شده در آن سال (سال Y) به مقالاتی که مجله در دو سال گذشته آن (سال‌های Y-1 و Y-2) منتشر کرده است، تقسیم بر تعداد کل مقالات قابل استناد منتشر شده در همان دو سال (سال‌های Y-1 و Y-2). فرمول زیر فرمول کلی، برای  محاسبه ایمپکت فاکتور یک مجله علمی  در سال Y می باشد:

(تعداد کل استنادات در سال Y به مقالات منتشر شده در سال‌های Y-1 و Y-2) تقسیم بر (تعداد کل مقالات قابل استناد منتشر شده در سال‌های Y-1 و Y-2)

برای مثال، اگر مجله‌ای در سال 2021، 100 استناد به مقالاتی که در سال‌های 2019 و 2020 منتشر کرده، دریافت کرده باشد و در سال‌های 2019 و 2020 مجموعاً 50 مقاله قابل استناد منتشر کرده باشد، ایمپکت فاکتور آن در سال 2021 برابر با 2 خواهد بود (100 تقسیم بر 50). مقالات قابل استناد معمولاً شامل مقالات پژوهشی، مقالات مروری و گاهی نامه‌ها به سردبیر هستند. این محاسبه سالانه انجام می‌شود و ایمپکت فاکتور مجلات هر سال به روز رسانی می‌شود.

ایمپکت فاکتور خوب چه معنایی دارد؟

پاسخ به این پرسش که «ایمپکت فاکتور چند خوب است؟» بستگی زیادی به رشته تخصصی مورد نظر شما دارد. ایمپکت فاکتور یک معیار مطلق نیست، بلکه یک معیار نسبی است که باید در مقایسه با سایر مجلات در همان حوزه علمی تفسیر شود. برای مثال، یک  مجله با ایمپکت فاکتور 2 ممکن است در رشته‌ای مانند ریاضیات بسیار بالا و خوب تلقی شود، در حالی که در رشته‌ای مانند زیست‌شناسی سلولی، ممکن است یک ایمپکت فاکتور متوسط یا حتی پایین محسوب شود. دلیل این تفاوت، عادات استنادی و تعداد پژوهشگران فعال در رشته‌های مختلف است. بنابراین، برای ارزیابی کیفیت یک مجله بر اساس ایمپکت فاکتور، همیشه باید آن را با مجلات دیگر در همان رشته تخصصی مقایسه کنید. مجلاتی که در لیست ISI فهرست موضوعی مجلات بر اساس رشته تخصصی دسته‌بندی شده‌اند، مقایسه را آسان‌تر می‌کنند.

نقش چندرشته‌ای بودن مجله در ایمپکت فاکتور

یکی از نکات مهمی که در تفسیر ایمپکت فاکتور باید در نظر گرفت، حیطه موضوعی مجله است. مجله‌های علمی معمولاً مقالاتی را در یک یا چند رشته گوناگون منتشر می‌کنند. مجلاتی که مقالات را در چندین رشته مختلف منتشر می‌کنند (مجلات چندرشته‌ای)، به طور طبیعی مخاطبان گسترده‌تری از رشته‌های متنوع را جذب می‌کنند. این گستردگی مخاطب می‌تواند منجر به افزایش تعداد کل استنادات به مقالات مجله شود، صرف نظر از اینکه آن استناد مربوط به کدام رشته از رشته‌های تحت پوشش مجله است. در محاسبه ایمپکت فاکتور، مهم نیست مقاله منتشر شده توسط مجله مربوط به کدامیک از رشته‌های علمی مجله است. ایمپکت فاکتور محاسبه شده، یک عدد واحد برای کل مجله است که تحت تاثیر مجموع استنادات از همه رشته‌های تحت پوشش قرار می‌گیرد. این موضوع ممکن است باعث می‌شود که یک مجله چند رشته‌ای با همان میزان فعالیت پژوهشی، ایمپکت فاکتور بالاتری نسبت به یک مجله تک‌ رشته‌ای معتبر داشته باشد، صرفاً به دلیل داشتن پایگاه استنادی وسیع‌تر.

معرفی رتبه‌بندی چارک (Quartile - Q) و تفاوت آن با ایمپکت فاکتور

همانطور که دیدیم، ایمپکت فاکتور یک معیار کلی برای یک مجله است. اما پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا همه رشته‌های علمی تحت پوشش یک مجله علمی چندرشته‌ای در یک سطح از کیفیت و اعتبار هستند؟ در پاسخ باید گفت که خیر. اینجاست که رتبه‌بندی چارک (Quartile - Q) اهمیت پیدا می‌کند. رتبه‌بندی Q، یک معیار موضوعی است. مجلات بر اساس عملکردشان در هر یک از رشته‌های علمی تحت پوشش خود، در آن رشته خاص رتبه‌بندی و به چهار چارک (Quartile) تقسیم می‌شوند:

• Q1 : یک چهارم برتر مجلات در آن رشته تخصصی.
• Q2:  یک چهارم دوم مجلات در آن رشته تخصصی.
• Q3:  یک چهارم سوم مجلات در آن رشته تخصصی.
• Q4:  یک چهارم چهارم مجلات در آن رشته تخصصی (25 درصد پایین‌تر).

تفاوت اصلی این شاخص با ایمپکت فاکتور اینجاست که مجله چند رشته‌ای یک ایمپکت فاکتور واحد دارد که از مجموع استنادات همه رشته‌ها می‌آید، ولی برای هر رشته‌ای که پوشش می‌دهد، یک رتبه Q جداگانه دارد. ممکن است یک مجله در رشته A رتبه Q1 داشته باشد و در رشته B رتبه Q3. قوی‌ترین رشته علمی تحت پوشش مجله معمولاً به عنوان رتبه Q اصلی مجله در نظر گرفته می‌شود، اما برای انتخاب محل انتشار مقاله شما، رتبه Q مجله در رشته تخصصی مقاله شما اهمیت دارد.

چگونه رتبه Q مجله را پیدا کنیم؟

هر مجله علمی برای خود در جورنال فایند یک صفحه دارد در صفحه مربوط به یک مجله، شاخص Q آن مجله بیان شده است منبع این شاخص در جورنال فایند داده های بنیاد سایمگو می باشد برای یافتن رتبه Q یک مجله در رشته تخصصی مورد نظرتان، می‌توانید از قاب سایمگو در صفحه هر مجله استفاده کنید.

استراتژی انتشار مقاله: انتخاب مجله چندرشته‌ای با Q بالا در حوزه تخصصی شما

با درک تفاوت بین ایمپکت فاکتور و رتبه‌بندی Q، یک استراتژی هوشمندانه برای انتخاب مجله مطرح می‌شود، به خصوص برای پژوهشگرانی که می‌خواهند مقاله خود را در مجله‌ای با اعتبار بالا منتشر کنند. فرض کنید مقاله شما از نظر کیفیت در حد مقالاتی است که معمولاً در مجلات رتبه Q2 در رشته تخصصی شما پذیرفته می‌شوند. با این حال، هدف شما انتشار در بالاترین سطح ممکن است. شما می‌توانید به دنبال مجلات چندرشته‌ای بگردید که:

1. به صورت کلی، دارای رتبه Q1 هستند.

2. در رشته تخصصی مقاله شما، دارای رتبه Q2 هستند.

ممکن است یک مجله چند رشته‌ای در قوی‌ترین حوزه خود (که رتبه Q اصلی آن مجله را تعیین می‌کند) یک مجله Q1 باشد، اما در سایر رشته‌های تحت پوشش خود (از جمله رشته شما) دارای رتبه Q2 یا Q3 باشد. این مجلات، به دلیل ایمپکت فاکتور کلی بالاتر (ناشی از گستردگی موضوعی و استنادات بیشتر) و همچنین رتبه Q مناسب در رشته شما، گزینه‌های بسیار جذابی محسوب می‌شوند. نکته کلیدی در این استراتژی این است که شما از اعتبار کلی این مجلات بهره‌مند می‌شوید.

یافتن مجلات چندرشته‌ای در Scopus 

بنیاد اسکوپوس مجلات چندرشته‌ای را به خوبی دسته‌بندی کرده است. برای یافتن این مجلات با هدف بررسی رتبه Q آن‌ها در حوزه‌های مختلف، می‌توانید از صفحه فهرست مجلات Scopus بر اساس رشته تخصصی استفاده کنید. پس از تنظیم شاخه اصلی و فرعی مورد نظرتان، در منوی زیرشاخه فرعی به سراغ رشته‌ای بروید که داخل پرانتز عبارت miscellaneous (به معنی متفرقه یا چند رشته‌ای) نوشته شده باشد. این دسته‌بندی می‌تواند نقطه شروع خوبی برای یافتن مجلات چندرشته‌ای معتبر باشد.

نکات کلیدی در انتخاب مجله برای انتشار مقاله

انتخاب مجله مناسب برای انتشار مقاله یکی از مهم‌ترین گام‌ها پس از اتمام پژوهش است. برای اینکه بتوانید مقاله خود را در مجله‌ای با بالاترین میزان اعتبار و دیده شدن ممکن چاپ کنید، علاوه بر توجه به ایمپکت فاکتور و رتبه Q، به نکات زیر نیز توجه کنید:

• تناسب موضوعی (Scope): مهم‌ترین معیار در انتخاب مجله، همخوانی موضوعی مقاله شما با حوزه فعالیت و اهداف مجله (Aims & Scope) است. حتی اگر مجله‌ای ایمپکت فاکتور و رتبه Q بالایی داشته باشد، اگر مقاله شما خارج از حیطه کاری آن باشد، شانس پذیرش آن بسیار پایین خواهد بود. همیشه بخش اهداف و دامنه فعالیت مجله را با دقت مطالعه کنید.
• ایمپکت فاکتور در مقابل رتبه Q: در انتخاب بین دو مجله، یکی تک‌ رشته‌ای با ایمپکت فاکتور X و دیگری چند رشته‌ای با همان ایمپکت فاکتور X، مجله تک‌رشته‌ای ممکن است در حوزه تخصصی خود تمرکز و اعتبار ویژه‌تری داشته باشد. اما اگر هدف شما انتشار در بالاترین Q در حوزه خود است، همانطور که توضیح داده شد، ممکن است یک مجله چند رشته‌ای با Q1 (حتی اگر Q کلی آن بر اساس حوزه دیگری باشد) گزینه بهتری باشد. در نهایت،  رتبه Q مجله در رشته تخصصی مقاله شما مهم هست. اگر ایمپکت فاکتور دو مجله یکسان بود، مجله‌ای که تعداد رشته‌های تحت پوشش بیشتری دارد، به دلیل گستردگی مخاطب، می‌تواند گزینه جذابی باشد، به شرطی که حتماً از همخوانی آن با موضوع مقاله خود مطمئن شوید.
• زمان فرآیند داوری و انتشار: سرعت داوری و زمان لازم برای انتشار مقاله نیز می‌تواند در انتخاب مجله موثر باشد.
• دسترسی آزاد (Open Access): مجلات دسترسی آزاد معمولاً باعث می‌شوند مقاله شما بیشتر دیده شود و استنادات بیشتری دریافت کند، هرچند ممکن است هزینه پردازش مقاله (APC) داشته باشند.
• مجله‌های ایرانی ISI: اگر به دنبال انتشار در مجلات داخلی هستید که در پایگاه‌های بین‌المللی نیز نمایه شده‌اند، می‌توانید لیست مجلات ISI ایرانی را بررسی کنید و سپس ایمپکت فاکتور و رتبه Q آن‌ها را بیابید.

انتخاب مجله یک فرآیند چندعاملی است که نیازمند بررسی دقیق و مقایسه معیارهای مختلف است. با در نظر گرفتن همزمان ایمپکت فاکتور، رتبه Q در حوزه تخصصی، دامنه موضوعی مجله و سایر عوامل، می‌توانید بهترین تصمیم را برای انتشار موفقیت‌آمیز مقاله خود بگیرید.

نتیجه‌گیری

برای پژوهشگرانی که به دنبال انتشار مقاله در مجلات معتبر و با ضریب تاثیر بالا هستند، تنها نگاه کردن به عدد ایمپکت فاکتور مجله کافی نیست. درک نحوه محاسبه ایمپکت فاکتور، تفاوت مجلات تک‌ رشته‌ای و چند رشته‌ای، و به ویژه اهمیت رتبه‌بندی چارک (Q) در حوزه تخصصی خودتان، کلید انتخاب هوشمندانه است. با استفاده از ابزارهایی مانند سایمگو، می‌توانید رتبه Q مجلات را در رشته مورد نظر خود بیابید و با یک استراتژی هدفمند، شانس انتشار مقاله خود را در یک مجله با اعتبار بالاتر، حتی فراتر از سطح معمول مقالات حوزه خود افزایش دهید. همیشه به یاد داشته باشید که تناسب موضوعی مقاله با مجله، اصلی‌ترین عامل در پذیرش مقاله است.

سوالات متداول (FAQ)

تفاوت اصلی بین ایمپکت فاکتور (IF) و رتبه چارک (Q) چیست؟ایمپکت فاکتور یک عدد واحد برای کل مجله است و میانگین استنادات به مقالات آن را نشان می‌دهد، در حالی که رتبه Q یک معیار موضوعی است و مجلات را بر اساس عملکردشان در هر رشته علمی که پوشش می‌دهند، به چهار دسته تقسیم می‌کند. یک مجله چندرشته‌ای می‌تواند در رشته‌های مختلف، رتبه‌های Q متفاوتی داشته باشد.

آیا همیشه باید در مجلات با بالاترین ایمپکت فاکتور مقاله چاپ کرد؟خیر، لزوماً. ایمپکت فاکتور تنها یکی از معیارهاست و باید در کنار رتبه Q در رشته تخصصی، تناسب موضوعی مقاله با مجله (Scope)، سرعت فرآیند داوری، و دسترسی‌پذیری مجله (Open Access) در نظر گرفته شود. بالاترین ایمپکت فاکتور لزوماً به معنی بهترین مجله برای مقاله خاص شما نیست.

آیا امکان چاپ مقاله من در یک مجله با ایمپکت فاکتور بیشتر وجود دارد؟بله، در صورت استفاده از مجلات چند رشته ای این امکان وجود دارد.

آیا رتبه Q1 همیشه بهتر از Q2 است؟بله، از نظر رتبه‌بندی Q، چارک اول (Q1) شامل 25 درصد برتر مجلات در یک رشته تخصصی است و بالاترین اعتبار را در آن رشته دارد. Q2 شامل 25 درصد دوم و به همین ترتیب Q3 و Q4 در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.